Gölgeye Dayanıklı Bazı Bitkilerin Farklı Işık Koşulları Altında Meydana Getirdiği Morfolojik Ve Fenolojik Değişimlerin Belirlenmesi

Abstract

İnsanlar tarih boyunca doğal olaylara ve objelere ilgi duymuşlardır. Bu objelerden en önemlisi de bitkilerdir. Dış mekan çevre tasarımında bitki materyalleri fiziksel, görsel, ekolojik ve işlevsel eleman olarak kullanılmaktadır. Peyzaj mimarlığının ana amacını oluşturan estetik ve işlevsel mekanlar tasarlama/planlama çalışmalarında mimari ve yapısal elemanlar kadar bitki materyali de son derece önemli elemanlardır.

Peyzaj mimarlığı çalışmalarında bitkilerin görsel yapısını ortaya koyan temel dendrolojik özellikleri, uygun form yapısına ulaşabilmesi için ekolojik gereksinimi ve herhangi bir mekana dikildiklerinde onu etkileyen çevresel etkilerin neler olduğunun çok iyi bilinmesi ve ona göre bitkisel tasarımın yapılması gerekir. Bitkinin çizgisel özelliği ile ölçüsü, formu, rengi ve dokusu, çevresiyle birlikte bir kompozisyon oluşturmak amacıyla bir araya geliş biçimleri, bir tasarımın estetik kalitesini etkileyen başlıca faktörlerdir.

Bitki fenotipi, genetik ile çevrenin karşılıklı etkileşimi ile ortaya çıkar. Bitkinin formu ve renklenmesi genetik özellikleri yanında birçok çevresel faktörün etkisi altındadır. Bu etkenlerin belki de en önemlilerinden birisi ışıktır. Işık başlıca enerji kaynağı olup, bitki habitatında önemli etkiye sahiptir (Schmitt and Wulff 1993). Bitki morfolojisini kontrol eder ve böylece farklı ışık koşullarında yetişen bitkiler farklı mimari özellikler sergilerler (Williams et al., 1999; Stuefer and Huber, 1998). Farklı ışık koşulları altındaki bitkilerin dal sıklıkları, nodlar arası açıklıklar, yaprak sapı uzunlukları, renklenmeleri gibi birçok karakterleri farklı olmaktadır. (Kasperbauer, 1971; Corré 1983a,b; Slade and Hutchings 1987; Evans 1992; Schmitt and Wulff 1993). Peyzaj mimarlığı çalışmalarında bu karakterler bitki kalitesini belirlemede yardımcı olur ve yapılacak planlamalara yön vermektedir.

Bu çalışmada, peyzaj mimarlığında renginden ve çiçeklerinden dolayı sıkça kullanılan bazı bitkilerin farklı ışık koşulları altında, başlıca morfolojik ve fenolojik karakterlerinin değişimlerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Bunun için 6 farklı deney düzeneği (açık alan, şeffaf örtülü alan, ışık geçirgenliği %20 gölgelik alan, ışık geçirgenliği %40 gölgelik alan, ışık geçirgenliği %60 gölgelik alan ve ışık geçirgenliği %80 gölgelik alan) oluşturulacaktır. Oluşturulan 6 farklı deney düzeneğine çiçeklenen 5 tür (Lonicera japonica, Viburnum opulus, Prunus serrulata, Cercis siliquastrum ve Syringa vulgaris) ve yaprakları etkileyici renk özelliği gösteren 5 tür (Acer palmatum ‘Atropurpurea’, Picea pungens ‘Glauca’, Berberis thunbergii ‘Atropurpurea’, Thuja occidentalis ‘Rheingold’ ve Prunus cerasifera)olmak üzere toplamda 10 farklı türün her birinden 5’er tana olmak üzere yerleştirilecektir. Bu bitkilerin karakteristik özelliklerinde ve fenolojilerinde ne gibi değişiklikler olduğu iki yıllık gözlem sonucunda ortaya konulacaktır. Böylece gölgeye dayanıklı olarak bildiğimiz bu 10 türün hangi gölge ortamına kadar kendi karakteristik özelliklerini sergileyebildiği ve yarı gölgeden tam gölgeye gidildikçe hangi özelliklerinde değişimlere sebep olduğu belirlenecektir. Bu seçilen bitkiler gölgeye dayanıklı olarak bilindiği için gölge mekanlarında yapılan düzenlemelerde bu bitkiler çok rahat kullanılmaktadır. Ancak bilinmelidir ki bitkiler gölgenin yoğunluğuna göre onlardan beklenen baskın karakteristik özelliklerini sergileyemeyebilirler. Bu çalışma yardımıyla her gölge ortamına her bitkinin konulamayacağı ya da konulursa bitkinin hangi karakteristik özelliklerinde değişime sebep olduğu ortaya konulmuş olacaktır.

Anahtar Kelimeler: Gölge, gölgenin etkisi, ışığın etkisi, morfolojik ve fenolojik değişimler, bitki ve ışık