Türkiye’de Ticari Olarak Satılan Meyve Sularındaki Radyoaktif Ve Potansiyel Olarak Toksik Elementlerin Derişimlerinin Belirlenmesi Ve Bu Meyve Sularının Tüketilmesinden Kaynaklanabilecek Radyolojiktoksikolojik Sağlık Risklerinin Değerlendirilmesi

Abstract

Meyve suyu; lif, şekerler, organik asitler, fosfatlar, mineraller, vitaminler gibi çeşitli besinler ve biyoaktif bileşikler açısından zengin bir kaynak olması sebebiyle dünyada en çok tercih edilen içecektir. Meyve suları, tepkimeye giren yapısal moleküllerle hücrelere zarar veren serbest radikalleri temizleyen ve kardiyovasküler hastalıkları azaltan önemli antioksidan işlevi olan bazı vitaminler, fenolik ve karotenoid bileşikler içerir. Bu yüzden, Dünya Sağlık Örgütü, bu tür yaygın hastalıkların önüne geçilebilmesi çin daha fazla meyve ve sebze tüketilmesini önermektedir. Meyve suları, daha geniş kitlelere ulaştırılması için üretimi, paketlenmesi, dağıtımı, depolanması gibi birtakım süreçlerden ve işlemlerden geçirilir. Bu süreç ve işlemler esnasında meyve suları, potansiyel olarak toksik ve/veya radyotoksik kirleticilerle kontamine olabilir. Meyve sularının yapısında doğal olarak bulunmayan bu kirleticiler, farklı yollarla kirlenmiş olan doğadan hammaddeye ve ürüne taşınabilmektedirler. Meyve suları, insan sağlığı açısından mikroorganizma ve kimyasallardan kaynaklanan risklere kıyasla daha küçük risk oluşturabilecek seviyede radyoaktivite içerebilir. Meyvelerde ve meyve suyunun yapımında kullanılan sulardaki radyoaktivite, doğal ve yapay radyonüklitlerden ileri gelmektedir. İnsanlar, meyve suyunun sindirilmesi ile vücuda alınan radyum (226Ra), toryum (232Th), radon (222Rn), potasyum (40K) ve sezyum (137Cs) gibi radyonüklitlerden yayınlanan iyonlaştırıcı radyasyona (alfa-, beta- ve gama-ışınları) iç ışınlama yolu ile maruz kalırlar. Epidemiyolojik çalışmalar, sindirim yolu ile radona uzun süre maruz kalmanın, mide zarına zarar verebileceğini ve dolayısıyla mide kanseri riskini artırabileceğini açıkça göstermiştir. Meyve suları, iç organ kanserleri, damar hastalıkları, cilt belirtileri, böbrek ve karaciğer hasarı, böbrek bozukluğu, uykusuzluk gibi insan sağlığı için ciddi bir tehdit oluşturabilen arsenik (As), kadmiyum (Cd), cıva (Hg), kurşun (Pb), nikel (Ni) çinko (Zn), zirkonyum (Zr), kobalt (Co) vb. potansiyel olarak toksik elementleri de içerebilir. Bu nedenle, meyve sularındaki radyonüklitlerin ve potansiyel olarak toksik elementlerin seviyelerinin belirlenmesi ve izlenmesi, bunların insan sağlığına olası radyolojik ve toksikolojik risklerin tahmin edilmesi açısından son derece önemlidir. Bu proje, Türkiye’de ticari olarak satılan ve tüketilen meyve sularındaki radyoaktif ve toksik elementlerden kaynaklanabilecek sağlık risklerinin değerlendirilmesine yönelik olarak yapılan ilk ayrıntılı çalışama niteliğindedir. Proje kapsamında, (1) Türkiye’de en çok tüketilen ticari markalara ait meyve suyu, konsantre meyve suyu, kurutulmuş ve toz meyve suları örnekleri toplanacak; (2) her bir örneğin içerdiği doğal ve yapay radyonüklitlerin (226Ra, 228Ra, 40K ve 137Cs) aktivite derişimleri, gama-ışını spektrometresi kullanılarak ölçülecek; (3) her bir örneğin içerdiği radonun aktivite derişimi, aktif yöntem ile belirlenecek; (4) her bir örneğin içerdiği potansiyel olarak toksik elementler, indüktif eşleşmiş plazma-optik emisyon spektrometresi (ICP-OES) ile analiz edilecek; (5) meyve sularında ölçülen bu radyonüklitlerin sindirilmesine ve meyve sularında çözünmüş radonun solunmasına eşlik eden radyolojik sağlık riski değerlendirilecek; (6) meyve sularında analiz edilen toksik elementlerden kaynaklanabilecek kanserojen ve kanserojen olmayan sağlık riskleri değerlendirilecek ve (7) elde edilen sonuçlar, ulusal ve uluslararası gıda kodekslerinde belirlenen sınır veya ölçüt değerler ile karşılaştırılacaktır.