Geleneksel Çocuk Oyunlarının Kültürel Ve Gelişimsel Özellikleri Açısından İncelenmesi

Abstract

Çocuk oyunları, hem çocuk kültürünün hem de çocuk gelişiminin en temel özelliklerinden biridir. Çocuk kültürü, çocuklar, yetişkinler veya çocuk-yetişkin ortaklığı ile yaratılmış tüm özellikleri içerir. Çocuk kültürünün bir parçası olarak çocuk oyunları ise, çocukluğun oyun aracılığıyla, o toplumda nasıl deneyimlendiğini, çocukların toplumun neresinde olduklarını, hem duygusal hem materyalistik düzlemde toplumda nasıl temsil edildiklerini göstermesi açısından önemlidir. Bunun yanında çocuğun kendi kültürel ve toplumsal düşüncelerini/özelliklerini/değerlerini paylaşma yolu olarak oyun, önemli bir toplumsallaşma aracı olarak da işlev görür. Çocuk gelişimi açısından ise oyun, çocukların zihinsel, toplumsal, ahlaki, bedensel, duygusal ve cinsel gelişimlerini desteklemeye yönelik özellikler içermektedir. Bu özellikler, oyun içerisinde çocuğu sembolleştirme, hatırlama, keşfetme, problem çözme gibi bilişsel süreçlere yönlendirebilmekte; akranları ya da kendisinden küçük ya da büyük bireylerle birlikte kurallar çerçevesinde davranmaya; oyun içerisinde kullanılan araçlar oyuncaklar ya da diğer materyaller ya da kimi zaman sadece oyun içerisinde oluşturduğu hikayeler yoluyla duygularını ifade etmesini sağlamaktadır. Kimi durumda ise, oyun içerisinde kendi cinsiyetine ilişkin doğru ve yanlış davranışlar, ya da stereotipleri kullanma ve öğrenme şansı edinmektedir. Son olarak oyun içerisindeki fiziksel aktivite -ki oyunun ilk ve en çok vurgulanan özelliklerinden biridir- çocuğun kendi bedeni üzerindeki kontrolü arttırmasını sağlayarak, gelişimini desteklemektedir. Bu çalışmada da bu doğrultuda bir taraftan kültürün aracı eylemleri olarak geleneksel çocuk oyunları betimlenecek bir taraftan da bunların bulunulan kültürde bireyin gelişimi üzerindeki etkileri analiz edilecektir. Bu analizlerden hareketle ise hem kültürel ögelerin sürdürülebilirliğine hem de farklı gelişim düzeylerindeki bireylerin gelişimlerini desteklemeye yardımcı olacak oyun temelli bir eğitim materyali geliştirilecektir.

Çalışma iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölüm Türkiye’nin farklı bölgelerine ait geleneksel çocuk oyunlarının derlenmesini içermektedir. Çalışmanın bu bölümünde, etnografik anlayış temelli nitel veri toplama yöntemi izlenecektir. Veri toplamada kullanılacak görüşme formu, iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölüm, görüşülen kişilerin yaşları, doğum yerleri ve ne kadar süredir burada yaşadıkları ile ilgili soruları içermektedir. Formun ikinci bölümünde ise katılımcılara 3 temel başlıkta sorular yöneltilecektir. Bu başlıklardan ilki oyun kültürü ile ilgilidir. Buna göre bu başlık altında katılımcılara; hangi oyunları oynadıkları, oyun arkadaşlarının kimler olduğu, oyunları nereden, kimden ve nasıl öğrendikleri, genellikle nerede ve ne zaman (hafta içi-hafta sonu, mevsimler) oynadıkları; oyun oynarken kullandıkları araç ya da nesnelerin ne olduğu ile zamana bağlı olarak oyunlarında değişiklik olup olmadığı sorulacaktır. Anne-baba katılımı ve müdahalesini içeren ikinci başlık altında katılımcılara anne-babalarının oyunlarına katılıp katılmadığı, oyunlarına müdahale edip etmedikleri, eğer müdahale varsa müdahale biçimi sorulacaktır. Üçüncü başlık, oyuncak kültürü ile ilgilidir. Bu başlıkla ilgili olarak katılımcılara sahip oldukları oyuncaklar, bu oyuncakların nereden ve kim tarafından alındığı ile kendi yaptıkları oyuncaklarının olup olmadığı ile ilgili sorular yöneltilecektir. Görüşmeler, katılımcıların evlerinde gerçekleştirilecektir. Araştırma verileri, çalışmadaki görüşmeleri yapacak görüşmecilerin bulundukları şehirlerde yaşayan ve yaşları en az 60 olan yaşlı bireylerden elde edilecektir. Görüşme formu ile elde edilecek verilerin bir kısmı, betimsel olarak, bir kısmı ise içerik analizi yoluyla incelenecektir.

Çalışmanın ikinci bölümü ise derlenen bu oyunların çocuk gelişimi ile ilgili yönlerinin belirlenmesini ve buradan hareketle bir eğitim materyalinin oluşturulmasını içermektedir. Bu bölümde, bir önceki bölümde elde edilen geleneksel çocuk oyunları analize dahil edilecektir. Bu analizler için özellikle oyunların nasıl oynandığı ile ilgili yanıtlar kullanılacaktır. Oyunların analizine geçmeden önce her bir farklı oyun, oyunun nasıl oynandığı ile ilgili bilgilerin yeterliliği açısından değerlendirilecektir. Oyunun canlandırılmasını mümkün kılacak düzeyde açık ve anlaşılır olmayan oyunlar analizlerden çıkarılacaktır. Bunun arkasından her bir oyun, görüşme kayıtlarında verilen bilgilere göre canlandırılacak ve video yoluyla görsel olarak kaydedilecektir. Kaydedilen oyunların analizi, içerik analizi yöntemi kullanılarak gerçekleştirilecektir. Yapılan analizlerin güvenirliliğini belirlemek için 3 kodlayıcıya, rastlantısal olarak seçilen üçer oyun verilecek ve yaptıkları kodlamalar karşılaştırılacaktır. Ayrıca her bir kodlayıcının yaptığı kendi kodlamalardan da seçilen üçer kodlama, kendileri tarafından yeniden analiz edilecektir. Böylelikle hem kodlayıcılar hem de kodlamalar arası tutarlılık katsayısı elde edilecek; bu sonuçlardan hareketle analizlerin güvenirliliği ile ilgili bilgi elde edilecektir.

Oyunlara yönelik tüm analizler tamamlandıktan sonra, oyunlar yaş ve katkı/etkisi olan gelişimsel alan/alanlara göre gruplandırılacak; öğretmen ve anne/babalar tarafından kolaylıkla uygulanabilmesini sağlayacak yönergeleri ile birlikte materyale son şekli verilecektir.