Ortaokul Öğrencilerine Sosyal Bilgiler Dersinde Edebi Ürünlerle Değerlerin Kazandırılmasına Yönelik Bir Araştırma

Abstract

Küreselleşmenin devam ettiği dünyamızda siyasi, iktisadi ve toplumsal alanda her şey çok hızlı şekilde değişmektedir. Bu değişim esnasında toplumlar ve dolayısıyla bireyler de önemli derecede etkilenmektedir. Doğu ve Batının kavşak noktasında olan ülkemiz, iletişim kanallarındaki sürekli genişleme neticesinde farklı siyasi, iktisadi ve toplumsal yapıların etkisi ile karşılaşmaktadır. Bu karşılaşma aynı zamanda toplumsal ve kültürel anlamda değişimi beraberinde getirmektedir. Söz konusu değişim özellikle çocuklar ve gençler üzerinde etkili olmakta, bunun sonucunda da başta aileler olmak üzere toplumdaki farklı kesimler arasında kuşak çatışmaları ve gerilimler ortaya çıkmaktadır. Süreç içerisinde değerlerin törpülenmeye başlanması ve yerine yeni değerlerin ikame edilemeyişi, toplumsal anlamda kargaşa zemini ortaya çıkarmaktadır. Günümüz toplumunda, şiddet, sorumsuzluk, saygısızlık, hırsızlık, sigara ve alkol kullanımı, kural tanımazlık, bencillik gibi değerlerin hiçe sayıldığı olumsuz davranışların yaygınlaşmasında, bireyleri bu tür olumsuz davranışlardan alıkoyacak değerleri bireylere kazandırmadaki başarısızlık önemli rol oynamaktadır. Bu nedenle değerlerin kazandırılmasında değer eğitimi bir zorunluluk olarak görülmektedir.

Değerler, bireyin kendisini kontrol etmesini sağladığı gibi toplumun da bireyi kontrol etmesini sağlamasına olanak sağladığı için önemlidir. Değer eğitimi ailede başlayıp, çocuğun eğitim-öğretim hayatına başlamasıyla birlikte yoğunlaşarak devam etmektedir. Nitekim değerlerin kazandırılmasında eğitim sistemimize ve bu süreçte eğitimin verildiği mekân olan okullara ve eğitimi veren öğretmenlere önemli görevler düşmektedir. Okullarda öğrencilere değerlerin kazandırılması eğitim-öğretim sürecindeki önemli basamaklardan birisini oluşturmaktadır. Okullarda formal eğitim-öğretimin yapıldığı süreç içerisinde öğrencilere sadece bilişsel ve psiko-motor kazanımların verilmesinin yanında, çocukların değer, tutum vb. duyuşsal kazanımları elde etmeleri oldukça önem arz etmektedir.

Değerler eğitiminin öğretiminde Sosyal Bilgiler dersi ayrıca önemlidir. Sosyal Bilgiler Dersinde değerler eğitimi telkin, ahlaki muhakeme, değer açıklama, değer telkini, değer analizi ve gözlem gibi yaklaşımlarla gerçekleştirilebilmektedir. Bu bağlamda hazırlanan proje kapsamında Millî Eğitim Bakanlığı tarafından yayımlanan 2005 Sosyal Bilgiler Öğretim Programında yer verilen değerlerin, edebi türler (tiyatro, efsane (gezi ile birlikte), hikâye, şiir ve türkü dinletisi) vasıtasıyla ortaokul öğrencilerine kazandırılması hedeflenmektedir. Projede karma yöntem kullanılacaktır. Bu kapsamda Kastamonu ili içerisinde sosyo-ekonomik ve başarı düzeyi açısından belirlenen üç farklı okuldaki beşinci sınıf öğrencileri projeye dahil edilmiştir. Her ne kadar öğretmenler sınıf içerisinde çocuklara değerleri aşılamak için yoğun çaba gösterse de bazen bu konudaki telkinler veya sınıf içi etkinlikler yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle değer eğitiminde edebi ürünlerin kullanılması, değerlerin kazandırılması sürecinde dikkat çekici bir yöntem olarak ön plana çıkmaktadır. Sosyal bilgiler dersinde edebi türlerin kullanımı öncelikle herhangi bir konuyla ilgili disiplinlerarası bilgi paylaşımını sağlar. Öğrencilerin konuyla ilgili bilgilerini artırmanın yanı sıra eleştirel düşünme, empati kurma, çoklu bakış açısı, dili güzel kullanma, iletişim, zaman ve kronoloji gibi çeşitli becerilerinin geliştirilmesine yardımcı olur. Soyut konu ve kavramların somutlaştırılmasını sağlar, derse ilgi çeker, motivasyonu ve başarıyı artırır. Öğrencilerin derse karşı tutumlarını da olumlu yönde etkiler. Geçmiş zamanda yaşanmış olayları yansıtarak öğrencilerin tarihsel bilgi edinmelerini ve böylelikle milli benlik duygularının gelişmesini sağlar. Öğrencilere büyük insanların hayat hikâyelerinin dışında sıradan insanların yaşamlarını da öğretir.

Gerçekleştirilmesi düşünülen projede kazandırılması düşünülen değerler şunlardır: adalet, aile birliğine önem verme, bağımsızlık, barış, bilimsellik, çalışkanlık, dayanışma, duyarlılık (kültürel mirasa duyarlılık ve çevreye duyarlılık), dürüstlük, estetik, hoşgörü, misafirperverlik, özgürlük, sağlıklı olma, saygı, sevgi, sorumluluk, temizlik, vatanseverlik, yardımseverlik. Bu değerlerden dördünün (adalet, bilimsellik, çalışkanlık, dürüstlük) seçilen ünite kapsamında edebi ürünler vasıtasıyla doğrudan kazandırılamayacağı öngörüldüğünden dolayı, yirmi değerden on altısının proje süresince öğrencilere kazandırılması düşünülmektedir. Bütün bu değerlerle donatılmış bir bireyin, yaşadığı toplum ve ülkesi için artı bir değer olacağı gözden kaçırılmamalıdır.