Türk Edebiyatının Ulus-Devlet Oluşumu Üzerindeki Etkisi

Abstract

Ulus-devlet kavramı ilk olarak Batı Avrupa’da, feodal düzenden merkezi devlet düzenine geçişte ortaya çıkar. Modern çağın başlangıcı olarak kabul edilen Rönesans ve Reform hareketleri, bireysel düşünce ve ifade imkânları sağladığı için, modern devletlerin oluşumunu etkileyecek teorik gelişmelerin de ateşleyicisi olarak kabul edilir. Modern devletle ilgili ilk pozitif gelişmeler bu dönemde atılmakla birlikte, günümüz devletlerinin oluşumlarını ve bugün dayandıkları ulus devlet modelinin gelişmesinde pek çok farklı dinamiğin etkisi söz konusudur. Ulusun oluşmasında, millî bilincin oluşumuna bilerek ya da bilmeyerek katkıda bulunan tüm süreçlerin katkısı olmakla birlikte, bilinçli devlet politikalarına dayalı sosyal ve kültürel faaliyetlerin ayrı bir yeri olmaktadır. Bu amaç doğrultusunda harekete geçen ve Türkiye’de ulus devletin pekişmesinde önemli rol oynayan unsurlardan birisi de edebiyattır.

Edebiyatın konusu insandır ve bu bağlamda edebiyat-toplum ilişkisi insanlık tarihinin gelişimi boyunca daima iç içe olmuş ve birbirini beslemiştir. Edebiyat toplumdan, toplum da edebiyattan ayrı düşünülemez. Zaman içinde her toplum mutlak bir değişim geçirir. Türk toplum tarihindeki sosyal değişmelerin en keskini ise, hiç kuşkusuz, Tanzimat Fermanı’nın ilanı sonrasında yaşanır. Türk edebiyatı da bu değişim sürecinin bir sonucu olarak bu yıllarda önemli bir kırılma devresine girer. Bilhassa nesir alanında büyük bir gelişim gösteren Türk edebiyatında roman, hikâye ve tiyatro türlerinin ilk yerli örnekleri bu dönemde yayımlanır. Tanzimat sonrasında oluşan baskı ve sansürler sonucu içe kapanan ve bir dönem toplumdan kopan yazarlar, II. Meşrutiyetin ilanı sonrası Yeni Lisan hareketi ile birlikte dönemin siyasi koşullarının da etkisiyle yeniden toplumun meselelerini konu edinmeye başlarlar. “Milli Edebiyat” adıyla genelleştirilen bu dönemde yazarlar eserlerinde milli duygu ve düşünceleri yoğun biçimde işleyerek toplumda “ulus” bilincini arttırmayı hedeflerler.

Milli Mücadele sonrasında, Mustafa Kemal’in önderliğinde Osmanlı’nın küllerinden yeni bir devletin inşasına başlayan Türk toplumunun düşünce yapısı, ulusçuluk bilinci doğrultusunda yön değiştirir. Toplumun bu dönemde ulus bilincinin uyanmasında ve Cumhuriyet’in ilk yıllarından itibaren “ulus-devlet” oluşumunun şekillenmesinde Milli Edebiyat dönemi yazarları büyük bir rol oynar. Bu projede ulus devlet sürecine eserleriyle katkıda bulunan edebiyatçıların hikâye ve romanları bilimsel yöntemler kullanarak analiz edilecek ve böylece bu hikâye ve romanların bu süreçteki rolü irdelenecektir.